[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->TKRAJ*LUDZIE* Z HISTORJI SZWECJISZWECJA DZISIEJSZA * P O D R Ó Ż EPOPRZEZ SZWECJĘNAPiSAŁSZWECJAQUSTAV aJsBRINKZ PRZEDMOWĄZDZISŁAWA DĘBICKIEGOZE i2i RYCINAMI W TEKŚCIE I MAPĄtWARSZAWA — 1928NAKŁADEMA-KSIĘGARNI F. HOESICKATŁUMACZENIE BR. N.PRZEDMOW ABiblioteka NarodowaWarszawa30001007952546Szwecja jest krajem bogatym i pięknym. Krajem o wysokiej kulturze materjalnej i niemniej wysokiej kulturze moralnej.W myśl zasady, że morza nie dzielą ale łączą, stała się onapo wojnie krajem, sąsiadującym z Polską.Z pośród wszystkich naszych sąsiadów najmniej może jednak znamy tego właśnie sąsiada. Zachęceniem do poznania gojest książka niniejsza. Zawiera ona wszystko, co o Szwecji wiedzieć trzeba, aby ocenić jej znaczenie w rodzinie łudów cywilizowanych. Zwięzła i treściwa, podaje ona wiadomości, zaczerpnięte z najlepszych źródeł i tak oświetlone, aby czytelniknabrał możliwie dokładnego pojęcia o kraju i ludziach. Wzorowo opracowana, służyć może za przykład, jak książki tego rodzaju powinny być opracowywane. Nie pominięto tu żadnejdziedziny. Geograf ja, historja, bogactwa naturalne kraju, jegohandel i przemysł, jego struktura społeczna i urządzenia humanitarne, jego nauka, literatura i sztuki piękne, znalazły tu odbicie w informacjach rzeczowych, które dopełnić może już tylkopodróż i spostrzeżenia czynione na miejscu.A jeżeli dodamy do tego, że przybysz z obcego kraju, czyto szukający wrażeń, jakich dostarcza północ, czywypoczynkudla ciała i duszy, znajdzie w Szwecji wszystko, co mu jednoi drugie ułatwi, że spotka się tam z wyjątkowo dobrą organizacją turyzmu, że znajdzie na każdym kroku życzliwychprzewodników, którzy z dumą będą mu o własnej ojczyźnie opowiadali, to łatwo dojdziemy do przekonania, że kto podejmiepodróż do Szwecji, nie będzie tego żałował.ODBITO CZCIONKAMI DRUKARNI NARODOWEJ W KRAKOWIEr'j>Nas, polaków, pełno jest na zachodnich ipołudniowychutartych szlakach podróżniczych.Do Szwecji jeździmy jeszczerzadko, ku własnej niewątpliwie szkodzie, wiele bowiem ciekawego możemy w tym kraju zobaczyć i wiele możemy sięod Szwedównauczyć.W naszym przeto interesie leży kierunek naszych zainteresowań zachodnio-europejską cywilizacją i kulturą, nastawićtak, abyśmy w podróżach naszych nie omijali tego pięknegoa sąsiadującego z nami kraju.Książka niniejsza zadanie swoje spełni, jeżeli do tego dopomoże.ZDZISŁAW DĘBICKIS P I SR Z E C Z Y :WIADOMOŚCI OGÓLNEPołożenie i obszar .Ukształtowanie powierzchniSłońce polarne i światło słoneczne w lecieKlimat.•Bogactwa przyrodzone SzwecjiŚwiat roślinnyŚwiat zwierzęcyLudność SzwecjiPodział krajuKonstytucja.Język i prawidłowa pisowniaRóżneStr.....,568910101111I 2I 2lZ HISTORJI SZWECJICzasy najdawniejsze.•••••••Wiek Wikingów21Okres od 1 0 5 0 — i s........Epoka reformacji (1521—1611)......Szwecja, jako mocarstwo 1611—1718Okres wolnościowy 1718—1772 i okres Gustawowski 1772—1809Okres od 1809—1907SZWECJA DZISIEJSZARodzina królewskaPrzegląd ogólny...Forma rządu ...Rozwój polityczny.Ruchy społeczne i politykaStosunki kościelne ..Oświata...AkademjeFundacja Nobla..KomunikacjaFinansowość ...Odznaki orderowe ..Literatura, sztuka i nauka w XIXLiteraturaMalarstwoRzeźbiarstwoArchitektura ...MuzykaBadania naukoweTeologjaPrawoFilozofja ...Archeologja..AntropologjaGeologja .........socjalna.........................3j37373839404040.ĄI41424243. 4 34444.454j.464646464647.47•"...Jr351820222932.................i XX stuleciu..................fizyczna......VIIFizyka i chemjaMatematykaHydrografiaBiologja .........Podróże odkrywcze.......WynalazcyDziennikarstwo..Życie przemysłowe SzwecjiPrzemysł drzewnyBłonnik (celuloza) i papiernictwoPrzemysł żelazny i stalowyInne działy przemysłu metalowego....Przemysł maszynowy......•Przemysł elektryczny.......Maszyny elektryczne......Przemysł chemiczny.......Przemysł zapałczany.......Przemysł włóknisty i odzieżowy.....NarzędziaPrzemysł kamienny i cementowy .....Przemysł porcelanowy i szklany....Przemyśl artykułów spożywczychRękodzielnictwo, przemysł domowy i przemysł artystycznyRolnictwo.........Ogólne szwedzkie Towarzystwo wywozowe »Sztokholm« .Sport i gimnastyka .........POPRZEZ SZWECJĘSzlaki podróżne do Szwecji......Komunikacja promami parowemi Sassnitz-TrälleborgInne szlaki dojazdowe ......Podróżowanie w Szwecji .......Koleje i statki parowe ......Samochody .HotelePory podróżySzwecja południowa.......Göteborg-Gotenburg.......Wybrzeże Bohuslänu i prowincja Vastergötland..Kanał GötaDokoła jeziora Vättern..... - ..Sztokholm.........Okolice Sztokholmu.....Dokoła jeziora MelarGotlandja i WisbyDalslandja i Vaermlandja......Dalarna-DalckarljaJaemtlandja i »Wielkie rzeki«LaponjaZAKOŃCZENIE...Str.4747474747484848Ji535659s961626465656j6j676767696970SZWECJAWIADOMOŚCI OGÓLNEPOŁOŻENIE I OBSZAR. Szwecja obejmuje część wschodniąi południową półwyspu Skandynawskiego obok pewnej liczbywysp sąsiednich; na lądzie Szwecja graniczy z Finlandją i Nor-wegją, pozatem granice są morskie: zatoka Botnicka, morzeBałtyckie, Kattegatti Skagerrak; wody te oddzielają Szwecję odFinlandji, państw nadbałtyckich, Niemiec i Danji.Szwecja rozpościera się od 55 20' 18" do 69 4' szerok.północnej. Największa długość w linji powietrznej wynosi1574 km., największa szerokość 499 km. Obejmuje obszar448.459 km., z czego 37.878 km. przypada na wody wewnętrzne. Pod względem więc wielkości powierzchni Szwecjajest jednym z największych krajów Europy.UKSZTAŁTOWANIE POWIERZCHNI. W zamierzchłejprzeszłości, której wyraźnego obrazu przedstawić sobie niemożemy, powstały skały pierwotne, powszechne na półwyspieSkandynawskim i w Finlandji. Tworzyły one prastarą krainęgórską, formację archaiczną, najstarszy utwór skalny na kuliziemskiej. Główna jego masa składa się z gnejsów, granulitówi t. p., w które wtłoczone zostały potężne masy skał wybuchowych, głównie granitów. Ta pierwotna kraina górska występuje w Szwecji prawie wszędzie na powierzchnię. Wskutekstarości swej i pod wpływem późniejszej epoki lodowej szwedzkakraina górska — z wyjątkiem poszczególnych szczytów, złożonych przeważnie ze skał wybuchowych — otrzymała formyzaokrąglone, różniące się od pasem górskich Europy środkoweji południowej. W czasie okresu kambryjskiego i syluryjskiegomorze pokrywało wielkie obszary Europy północno-zachodnieji wytworzyło osady, które obecnie odnajdujemy w postacipiaskowców i wapieni. Obszary takie stanowią najurodzajniejszeokolice kraju. W czasie następnego okresu Skandynawja stałasię, jak można sądzić, lądem — z wyjątkiem południowegoSzwecja1I....... 1. 1. 1. 1757576787879J980808894971010 72 01242 93 8142ijoij8167SzwecjaWiadomościogólnekrańca Szwecji, gdzie odnajdujemy system kredowy (pokładymezozoiczne i trzeciorzędowe), podobnie jak w Danji i nadBałtykiem. Na lądzie tym siły przyrody wytworzyły charakterystyczną dla Szwecji powierzchnię kopulastą, oraz potężnedoliny rzeczne Szwecji północnej.Po okresie syluryjskim nastąpiło w zachodniej Skandynawjitworzenie się potężnych łańcuchów górskich, których resztkistanowią norweską wysoką krainę górską oraz wysokie górySzwecji północno-zachodniej. Te utwory górskie ciągną się pasemszerokości około ioo km., równolegle do obecnej granicy lądu.Przez dyzlokacje podstawy gór utworzyły się następnie morzeBałtyckie, liczne inne kotliny jeziorne (m. in. wielkie jeziora Szwecjiśrodkowej) oraz poszczególne wyniosłości górzyste. W owychczasach panował klimat zwrotnikowy lub podzwrotnikowy.Następnie z przyczyn nieznanych temperatura, w ciągu kilkutysiącleci obecnego czyli czwartorzędowego okresu, obniżyła siędo tego stopnia, że nastąpiła epoka lodowa, albo raczej szeregtakich epok, przedzielonych okresami bardziej umiarkowanemuW Europie lód lądowy pokrywał Szwecję, Norwegję, Finlandję,Danję, częściowo Rosję, Niemcy, Holandję i Anglję. W czasienajwiększego rozwoju lód w Skandynawji dochodził do grubości i km. Ostatecznie lody zaczęły topnieć i kraniec ich przed15.000 do 5.000 lat posuwał się stopniowo ku północy, pozostawiając po sobie moreny i głazy skalne, które niesione byłyprzez lód, lub też w jego wnętrzu były zawarte. Cofający sięlodowiec pozostawiał także tak charakterystyczne dla większejczęści Szwecji grzbiety narzutowe, oznaczane zwykle przezgeologów szwedzką nazwą »Rullstensäsar«. Po epoce lodowejmorze miało wyższy poziom niż obecnie i pokrywało pas nadbrzeżny Szwecji północnej, większą część Szwecji środkoweji wybrzeża Szwecji południowej z wyjątkiem części najbardziejpołudniowej.Od wyżej wspomnianej wysokogórskiej krainy na północo-zachodzie kraj opuszcza się ku zatoce Botnickiej szerokiemitarasami, przeciętemi przez rzeki, obfitującemi w jeziora i po-krytemi lasem. T u i owdzie występują tu poszczególne góryo łagodnym spadku wysokości paruset metrów. W bliskościzatoki Botnickiej kraj przedstawia przeważnie nizinę. W górachtej części kraju leżą najwyższe szczyty Szwecji, pomiędzy niemiszczytKebnekaisesięga najwyżej — do 2.123m- T u znajdujemyteż największe wodospady, a w ich liczbieStora Siöfallet(Wielki wodospad jeziora), szerokości 670 m, 40 m wysoki,orazHarspränget(zajęczy skok), który tworzy łańcuch wodospadów długości 3 km., łącznej wysokości 74 m. Z jeziorgórskich jez.Torneträsk,317 km.2, jest jednem z najpiękniejszych i najbardziej znanych. Prócz tego góry mieszczą na sobieokoło 200 lodowców.Z pomiędzy rzek Szwecji północnej rzekaTorneo-Muonioäl<vma 570 km. długości,Luleaälv,tworząca wielki wodospad,wyżej wspomniany, ma 450 km., wspaniałaAngermanàîvrów-nież 450, aDalälv,najbardziej południowa z pomiędzy rzekSzwecji północnej — 520 km. długości.Szwecja środkowa otrzymała swoją postać przez wspomniane już dyzlokacje skorupy ziemi oraz przez osady morza,które po epoce lodowej pokrywało te części kraju. Ponad równiny powstałe z osadów morskich, wznoszą się liczne zalesioneszczyty skały pierwotnej wysokości 50—100 m ; poszczególneszczyty sięgają nawet do 300 m wysokości. Większe lub mniejszeobszary, jak to już wspomnieliśmy, opadły wskutek uskokówponiżej ogólnego poziomu i tworzą liczne kotliny wypełnionejeziorami. Trzy największe jeziora są:Vänern5.546 km.2,VOttern1.899 km.1' iMolaren—1.140km.-.Vänernjest pozaRosją największem jeziorem Europy; ma odpływ do Kattegatuprzez rz.Götaälv,a najważniejszym jego dopływem jestKlarälv;te dwie rzeki mają łącznie 720 km. długości.Południowa część Szwecji z wyjątkiem krańca południowegookreśla się jako wyżyna, która tworzy przedłużenie wyżynypółnocnej, przerwane niziną środkowo-szwedzką.Kraniec południowy, obejmujący południową część Skanji(Skäne), należy, jak wspomnieliśmy, przeważnie do formacjikredowej i tern. różni się od pozostałych części kraju.Brzegi Szwecji są bardzo urozmaicone. Najczęściej pokrajanesą niewielkiemi zatokami, wrzynającemi się w ląd mniej lubwięcej głęboko, morze zaś usiane jest licznemi wyspami i wysepkami, tworzącemi charakterystyczneSchären(szkiery). Najsłynniejsze z nich są szkiery Sztokholmu i Bohuslänu (na północGöteborga); wykazują one jednak wielkie różnice pod względem formacji oraz roślinności. W innych znów miejscachwybrzeże jest jednostajne i posiada piaszczystą plażę, jak np. nakrańcu południowym Skanji a częściowo i na brzegu zachodnim. Swoiste ukształtowanie wybrzeża wykazuje północno-zachodni kraniec Skanji pomiędzy öresundem i Kattegatem,3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]