[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Bohater literacki
Ucz się z
Gustaw-Konrad,
bohater Dziadów Adama Mickiewicza
Trudno chyba znaleźć ważniejszą postać polskiej literatury, Gustaw – Konrad to nie
tylko pierwszoplanowy bohater romantyzmu i twórczości Adama Mickiewicza, ale
także ikona kultury polskiej – zarówno dawnej, jak i współczesnej. Trudno także
znaleźć postać bardziej tajemniczą i niejednoznaczną. Mianem Gustawa – Konrada
zwykło się nazywać bohatera całego cyklu
Dziadów
Mickiewicza, a mówiąc precy-
zyjnie Gustawem jest bohater części IV, zaś Konradem postać z części III dzieła.
Aby stworzyć pełną charakterystykę tego bohatera należy dodatkowo uwzględnić
tajemnicze Widmo z części II. We wszystkich, bowiem częściach utworu występuje
ten sam bohater, ten sam człowiek, który poddany jest gruntownym metamorfozom.
O Gustawie – Konradzie wiemy tak naprawdę bardzo niewiele, jego dzieje to pasmo
nieustannych narodzin i śmierci – ciągłej ewolucji. Gustaw to romantyczny kocha-
nek, popełniający na wzór Wertera samobójstwo, Konrad to bojownik o wolność znie-
wolonej Polski, który miłość do kobiety zamienił na miłość do Ojczyzny.
O utworze źródłowym:
Dziady
Adama Mickiewicza skła-
dają się z trzech części. Do całe-
go cyklu zaliczyć można jeszcze
jedną część (część I) – nieukoń-
czoną i pomijaną w insceniza-
cjach dramatycznych. Tak zwane
Dziady
wileńsko – kowieńskie
obejmują części II i IV, powstały
w Wilnie i w Kownie w latach
1820 – 1823. Część III powstała
w Dreźnie (stąd nazwa
Dziadów
drezdeńskich) w roku 1832. Za-
skakuje numeracja poszczegól-
nych części
Dziadów
– przyjęte przez
historyków literatury i reżyserów te-
atralnych odczytanie utworu zakła-
da następującą kolejność: część II,
część IV, część III, – czyli tak jak
Mickiewicz pisał swój dramat.
Znaczenie postaci
Znaczenie postaci Gustawa – Konrada należy rozpatrywać na dwóch poziomach: lite-
rackim i szerzej, ogólnokulturowym.
•
Na poziomie literackim należy spojrzeć na Dziady jak na próbę rozrachunku z
boha-
terem wczesnoromantycznym
, czyli
werterowskim
. Naśladowcą Wertera jest
Gustaw – jego skrajnie indywidualistyczna postawa zdaje się być jednak mało warto-
ściowa, zwłaszcza, kiedy ojczyzna w potrzebie… Dlatego Gustaw umiera i rodzi się
Konrad,
bohater bajroniczny
– z pasją i zapamiętaniem walczący o wolność Polski.
Podobną przemianę głównego bohatera możemy zaobserwować w
Kordianie
Juliu-
sza Słowackiego i częściowo w
Nie – boskiej komedii
Zygmunta Krasińskiego.
•
Dużo bardziej aktualne jest kulturowe znaczenie postaci Gustawa – Konrada. To tak
naprawdę bohater wszystkich Polaków, do dziś będący wzorcem postępowania. Obec-
ny był w polskiej świadomości zbiorowej podczas zaborów, okupacji hitlerowskiej,
a nawet reżimu komunistycznego, kiedy to zakaz wystawiania
Dziadów
w reżyserii
Kazimierza Dejmka stał się poniekąd przyczyną wystąpień studentów i intelektuali-
stów w obronie wolności słowa w marcu 1968 roku. Gustaw – Konrad, całym sobą,
reprezentuje charakter polskiego patriotyzmu.
Część II jest teatralną inscenizacją
starego pogańskiego obrzędu ku
czci i pamięci zmarłych.
Część IV jest zapisem rozmowy
ducha Gustawa z jego dawnym
nauczycielem – księdzem. Odna-
leźć tu możemy echa polemiki ro-
mantyków z klasykami. Ksiądz
stoi po stronie rozumu i oświe-
cenia, Gustaw po stronie uczuć,
serca i romantyzmu.
Część III – najsłynniejsza i wysta-
wiana czasami oddzielnie – doty-
czy walki o niepodległość Polski.
Biografia bohatera
W życiu bohatera
Dziadów
wyróżnić można cztery etapy: trzy z nich ukazuje sam dra-
mat, jednego możemy tylko się domyślać. Gustaw – Konrad to: widmo z II części utworu,
Upiór o imieniu Gustaw z IV oraz Konrad z części III. Z opowiadania samego Gustawa
możemy się dowiedzieć, że:
•
Kochał kobietę, która poślubiła innego mężczyznę –
poza akcją dramatu
.
•
Z rozpaczy popełnił samobójstwo, a jego duch w postaci widma pojawia się na dzia-
dach –
część II dramatu.
Chociaż być może Gustaw w czasie obrzędu dziadów z II
części dramatu właśnie popełniał samobójstwo, a jego duch przenosił się dopiero
w zaświaty – był
jeszcze na świecie, lecz już nie dla świata
. Według mitologii starosło-
wiańskiej widmo nie może jeszcze mówić – Gustaw „pełnoprawnym” duchem stanie
się dopiero w części IV.
•
Jako upiór – pustelnik pojawia się u księdza unickiego – swojego dawnego nauczycie-
la. Wyjawia mu swoje prawdziwe imię i całą historię swej nieszczęśliwej miłości.
Polemizuje z księdzem, który reprezentuje racjonalizm, nakazuje z pokorą przyjmo-
wać cierpienie i traktuje samobójstwo jako grzech śmiertelny. W ciągu trzech godzin:
1
Znaczenie postaci
Biografia bohatera
Bohater literacki
Ucz się z
miłości, rozpaczy i przestrogi Gustaw rytualnie odtwarza własne życie i własną śmierć.
Gustaw – Upiór jest pośrednim wcieleniem, zataczającego koło życia i śmierci, boha-
tera
Dziadów
. Ponownie popełnione samobójstwo pozwala mu poniekąd wstąpić w no-
we ciało…
– część IV utworu.
•
Umarł Gustaw, narodził się Konrad
– pisze więzień na ścianie swej celi. Bohater
Dziadów
wraca do świata żywych – widzimy go w więzieniu, wraz ze skazanymi
Filomatami. Teraz jest Konradem – bojownikiem o wolność ojczyzny. Celem walki,
która toczy się w III części utworu jest tak naprawdę dusza Konrada. Demony
przyzywa tak naprawdę sam Konrad, w czasie tak zwanej
Małej Improwizacji
.
Bohater podczas
Wielkiej Improwizacji
staje do pojedynku z samym Bogiem – złe
demony próbują skłonić go do bluźnierstwa, co prawie im się udaje. Dzięki egzor-
cyzmom odprawionym przez księdza Piotra dusza Konrada zostaje jednak uwol-
niona od wpływu złych mocy –
część III utworu.
(W scenie IX części III Guślarz
próbuje wywołać ducha Gustawa, jednakże nie udaje mu się to – bohater
Dziadów
ciągle przecież żyje!)
•
Zostaje zesłany na Syberię. Podróżując przez Rosję obserwuje mieszkańców tej
„krainy pustej, białej i otwartej jak zgotowana do pisania karta”. Przyszłość Rosji
jest zagadką – pewne jest tylko to, że Imperium zostało zbudowane na „krwi
i łzach”, car jest despotą, a lud jest zniewolony – podobnie jak Polacy. Konrad
spotyka w Rosji malarza – mistyka Józefa Oleszkiewicza, który przepowiada cał-
kowitą zagładę stolicy Imperium –
Ustęp III części.
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
W życiu Gustawa-Konrada pojawiają się, rzec można, same momenty ważne i przeło-
mowe. Bohater ten przebywa swoistą drogę inicjacyjną, uzyskując coraz to nowe stopnie
wtajemniczenia.
•
samobójstwo (
poza akcją
Dziadów
) – Gustaw zabija w sobie romantycznego ko-
chanka. Można powiedzieć, że ów kochanek sam siebie niszczy. Kochał jak Werter
i jak Werter zginął. Samobójstwo Gustawa nie jest w stu procentach pewne. Być
może bohater traktował je metaforycznie – to znaczy, że zabił w sobie jednostkę
społeczną – uciekł od ludzi i świata. Z drugiej jednak strony autentyczna śmierć
Gustawa wyjaśniałaby kim jest Widmo z II części dramatu. Sam Mickiewicz chyba
także nie miałby nic przeciwko magicznej wędrówce duszy bohatera.
•
wizyta u księdza (
część IV
) – Gustaw w konfrontacji z racjonalistą rozwija swój roman-
tyczny światopogląd. W ciągu trzech godzin symbolicznie odtwarza swoje życie. Ponow-
nie dokonane samobójstwo – już nie Gustawa – kochanka, ale ducha – Gustawa –
kochanka, umożliwia bohaterowi wstąpienie na wyższy poziom w drodze inicjacyjnej.
•
Gustaw przemienia się w Konrada (
część III
) – tym samym powraca do życia.
•
Mała Improwizacja – Gustaw śpiewa bluźnierczą pieśń:
Zemsta, zemsta, zemsta na wroga
Z Bogiem i choćby mimo Boga!
•
Wielka Improwizacja – Konrad staje do pojedynku z Bogiem. Postać Boga uosa-
bia z racjonalizmem, siebie zaś stawia w roli romantycznego poety, którego siłą
jest uczucie. Uważa się za rzecznika praw całego narodu: „Ja i ojczyzna to jedno”
– krzyczy. Od ostatecznego bluźnierstwa – nazwania Boga carem – ratuje Konra-
da omdlenie.
•
Ksiądz Piotr dokonuje egzorcyzmów nad duszą Konrada. Całkowite uwolnienie
od złych mocy bohater zawdzięcza także modlitwie Ewy.
•
Konrad zostaje zesłany w głąb Rosji.
Bratnie dusze bohatera
Gustaw – Konrad jest indywidualistą – wybrańcem spośród wielu. Jest osamotniony
– zarówno w swym głębokim przeżywaniu miłości, jak i w walce o wolność Polski.
Jego bratnimi duszami nazwać by można księdza Piotra i Ewę – czyli tych, którzy
pomagają bohaterowi modlitwą.
2
Najważniejsze momenty w życiu bohatera
Bratnie dusze bohatera
[ Pobierz całość w formacie PDF ]