[ Pobierz całość w formacie PDF ]
H. Markiewicz: Zawartość narracyjna i schemat fabularny
Plan wyrażania i plan treści:
- plan wyrażania istnieje w dwóch odmianach – mówionej i pisanej. Odmiana mówiona: fonemy, sylaby, zestroje akcentowe, człony intonacyjne, frazy. Odmiana pisana: grafemy, wyrazy graficzne, człony interpunkcyjne, zdania zakończone kropką, wykrzyknikiem, pytajnikiem;
- plan treści – semy (minimalne składniki znaczeniowe morfu), morfy, wyrazy, grupy składniowe, zdania;
- segmentacja graficzna planu wyrażania w tekście – akapit, fragment – jest niewystarczająca dla wydzielenia ponadzdaniowych poziomów planu treści;
- ujęcie – nazwa dla akapitu. Odrębność ujęć dwupoziomowych – takich, których część składową stanowi przytoczona wypowiedź postaci;
- poziomy wyższe niż ujęcie – opis (identyfikuje przedmiot, podaje jego cechy i stany), narracja (komunikuje „dzianie się”, zdarzenia, czynności, wypadki, procesy), refleksja (komentarz), wypowiedzi postaci (monologowe, dialogowe, mówione i myślane).
Inna systematyka: relacja (narracja skrótowa, sumaryczna, uwzględniająca najważniejsze momenty tematu, traktuje o poszczególnych zdarzeniach ujmowanych jako zakończone – narracja perfektywna; lub o zdarzeniach procesualnych – narracja procesualna; i o stanach trwałych, obejmujących dłuższy przeciąg czasu – narracja duratywna,
Prezentacja – narracja uobecniająca – przedstawia pojedyncze zdarzenia szczegółowo, w ich stopniowym stawaniu się, może zawierać opis rozwinięty i przytoczone mówione i myślane postaci. Narracja egzemplaryczna – pośrednia między relacją i prezentacją – pewne zdarzenia / wypowiedzi przytoczone są jako powtarzalne, przykładowe, typowe. Refleksja – składnik fakultatywny relacji i prezentacji, uogólnienia, argumentacje, wynurzenia, pytania, postulaty, apele podmiotu narracyjnego.
W obrębie prezentacji – ciąg prezentacyjny – segment charakteryzujący się ciągłością czasoprzestrzenną i częściową tożsamością występujących postaci. Granicą ciągu prezentacyjnego jest przerwa czasowa / nieprzyległość miejsca zdarzeń. Ciąg prezentacyjny złożony z kilku ujęć to ogniwo. Temat ogniwa – oddzielne zdarzenie / jego faza, rozmowa. Ciąg prezentacyjny złożony z kilku ogniw – odcinek.
W partiach relacyjnych – często niewielkie segmenty – przydatki, wstawki do segmentów prezentacyjnych. Czasem – dłuższe, z ujęć grupujących się w ogniwa i odcinki,
o segmentującą funkcję pełnią wyznaczniki zewnętrzne – rozdziały wyodrębniane w tekście;
o ciągi narracyjne mogą się łączyć w sekwencje (obejmujące powiązane ze sobą łańcuchy zdarzeń i działań) – sekwencja może stanowić samodzielny utwór. Wielosekwencyjna całość powiązana choćby tożsamością głównej postaci – tor narracyjny. Segmenty autonomiczne – segmenty, które wypełnia samoistny łańcuch zdarzeń. Tor jednopasmowy - o jego jedności stanowi 1 postać. Wielopasmowy – zespół postaci.
Powiązania segmentów narracji jednotorowej:
- uporządkowanie czasowe (dające się rozmieścić na osi czasowej);
- więź zależnościowa (warunkująco-następcza) – jej odmianą jest więź przyczynowo-skutkowa, która obejmuje też więź celowością – cel działania bohatera to przyczyna zdarzenia następczego;
- więź paradygmatyczna – oparta na stosunku powtarzalności, podobieństwa;
- stopniowania, kontrastu między czynnościami, zdarzeniami;
- wielokrotność narracyjna – poszczególne wersje zdarzeń uzupełniają się lub korygują;
- więź asocjacyjna między poszczególnymi segmentami.
Powiązania torów narracji wielotorowej:
- krzyżowanie się torów narracyjnych – dzięki tożsamości postaci i zdarzeń;
- więź grupowa między postaciami (cykle rodzinne, powieści środowiskowe);
- więź zależnościowa między zdarzeniami;
- więź przedmiotowa (przedmiot – łącznik między różnymi torami narracyjnymi);
- równobieżność czasowa (symultanizm) przy rozłączności przestrzennej;
- tożsamość przestrzeni przy rozłączności czasowej;
- więź paradygmatyczna;
- więź asocjacyjna.
Segmenty narracyjne tworzą konstrukcję ustopniowaną. Ta konstrukcja może być dwustopniowa – opowieść ramowa, lub wielostopniowa – opowiadanie szkatułkowe.
Segmenty planu treści scalają się w odbiorze czytelniczym w wyższe układy znaczeniowe – zawartość fabularna (zdarzenia, czynności, wypadki i procesy), fabuła (tylko te zdarzenia, przez które dokonują się zmiany w sytuacji głównych postaci utworu), ciąg jakości emotywno-waloryzujących (wzniosłość, tragizm, komizm, sensacyjność), ciąg uogólnień poznawczo-oceniających i postulatywnych.
Układy niesekwencjonalne – postacie, ich środowisko przedmiotowe, scalony obraz świata (idea utworu), narrator i autor wewnętrzny utworu, czytelnik implikowany, ew. adresat – czytelnik przedstawiony.
Od zawartości fabularnej i fabuły odróżnia się schemat fabularny.
Zawartość fabularna i fabuła – korelaty planu treści. Schemat fabularny to konstrukt o charakterze metatekstowym – porządkuje chronologicznie i streszcza składniki fabuły, w których dokonują się istotne zmiany sytuacji postaci. Schemat fabularny jest budowany ze zdań nie występujących w tekście utworu, budowany gdy zna się całość utworu.
Składniki schematu fabularnego to motywy fabularne.
W utworze narracyjnym wyróżnia się:
1) motywy zewnętrzne (fizyczne) i wewnętrzne (psychiczne);
2) motywy mutacyjne (powodujące zmiany sytuacji bohatera) i statyczne. Motywy mutacyjne mają charakter faktualny (czynnościowy) lub ewentualny (wypadkowy), a przebieg – singularny (jednorazowy), iteratywny i procesualny. Motywy statyczne mają charakter duratywny (dot. stanów), lub atrybutywny (dot. właściwości).
Wątki lub motywy dotyczące zachowań postaci mogą łączyć się w linię fabularną. Kilka linii fabularnych tworzy sieć fabularną.
Relacje między segmentacją zawartości narracyjnej a segmentacją schematu fabularnego:
Zdanie |
Ujęcie }
Ogniwo | |
Odcinek } motyw
Sekwencja | wątek
Tor narracyjny linia fabularna
Zawartość fabularna sieć fabularna
katastrofa
Moment
wywoławczy
e
Punkt szczytowy
Akcja opadająca
Moment ostatniego napięcia
Akcja wznosząca się
wyprowadzenie
Rys. 1. Schemat budowy dramatu według Freytaga
Schematy fabularne – dzielimy ze względu na bohatera na schematy aktywne i pasywne, ze względu na sytuację – na schematy modyfikujące los, charakter lub wiedzę, ze względu na kierunek zmian – schematy proste i złożone. Schematy proste (kierunek stały): gradacyjne, redukcyjne, stabilizacyjne. Skrajny wariant redukcyjnego – kontrastywny – sytuacja końcowa to przeciwieństwo początkowej. Schematy złożone – gradacyjno-redukcyjny, redukcyjno-gradacyjny, alternacyjne – przeplot wzmocnień i osłabień sytuacji wyjściowej.
3
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]