[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Henryk Markiewicz
A U T O R I N A R R A T O R
Każda wypowiedź to
następstwo działań jakiegoś psychofizycznego sprawcy
czyli autora wypowiedzi a
podstawowa relacja w każdym
procesie komunikacyjnym
AUTOR – WYPOWIEDŹ
AUTOR
= instancja wobec wypowiedzi zewnętrzna =
AUTOR ZEWNĘTRZNY
Może być rozpatrywany w różnych perspektywach:
·
- realny człowiek – osoba psychofizyczna, ucechowana bez względu na związek tych cech z
wypowiedzią, którą się zajmujemy
·
- realny człowiek, ale zajmujemy się jedną z rół społecznych, jakie pełni – postawy i zachowanie
związane z działalnością autorską
tylko te postawy, które są istotne dla danej wypowiedzi w ten sposób konstruuje się tzw. OSOBOWOŚĆ
TWÓRCZĄ
·
·
Inne, ważne dla badacza literatury, aspekty autora zewnętrznego: osobowość publiczna – dane
personalne i biograficzne
·
AUTOR ZEWNĘTRZNY = realnie istniejąca osoba psychofizyczna
AUTOR WEWNĘTRZY
- autor ujawniający się w samej wypowiedzi – ujawniany w niej przez działania interpretacyjne
czytelnika / badacza.
Można go traktować:
czynnościowo
= podmiot dokonywujący kolejnych operacji tekstotwórczych
systemowo =
korelat reguł urzeczywistnionych w wypowiedzi
personalnie
= osobowość implikowna przez właściwości tej wypowiedzi
W zasadzie –
autor wewnętrzny = „ja mówiące” tekstu
/
podmiot tekstowy
(podmiot tekstowy jest zarazem
autorem wewnętrznym)
odrębność autora wew. i podmiotu tekstowego
występuje w licznych utworach literatury pięknej, szczególnie
w tych, które posługują się
FIKCJĄ.
1. Wolfgang Kayser:
Narrator
nigdy nie jest znanym czy jeszcze nieznanym autorem, lecz
rolą, którą autor
wynajduje lub odgrywa.
2.Aleksandra Okopień-Sławińska:
Podmiot utworu (autor wew.) jest nietożsamy z głównym naratorem czy
podmiotem lirycznym.
Ale – autor szkicu nie zgadza się z nimi :
3. NARRATOR FINGOWANY = jego dane personalne są jawnie nie zgodne z autorskimi
Ojciec zadżumionych – bezsporny przykład narratora fingowanego
4. NARRATOR AUTORSKI –
Beniowski
PODZIAŁ NARRACJI WG MARKIEWICZA
Zdarzają się utwory,
które mają kilku narratorów
– Wściekłość i wrzask Faulknera
I. Ze względu na sposób przekazu narracji:
narracja mówiona
narracja pisana
brzmieniowy =
narracja mówiona
(narracja mówiona odtwarzająca narrację pisaną (lektura radiowa)
napisowy =
narracja pisana
a. narracja pisana odtwarzająca / imitująca
n. mówioną (gawęda, monolog wypowiedziany)
b. narracja pisana lub mówiona odtwarzająca lub częściej fingująca
czyjeś narracyjnie nasycone myślenie
(monolog wewnętrzny) lub myślenie wraz z postrzeżeniami i wyobrażeniami (strumień świadomości)
II. Ze względu na na modalność:
narrator autorskiego = autor wewnętrzny (a. Asertujący i a. Fingujący)
narrator fingowany
narratora autorskiego
(identyczny z autorem wewnętrznym)
narrator fingowany (
odrębny od autora wew.)
adnotacja do „narrator autorski” : narrator autorski może wystąpić jako:
-
narrator asertujący
– mówi szczerze lub wbrew swoim przeświadczeniom, mówi prawdę lub się myli – zawsze
manifestuje / przekazuje treści wypowiedzi jako swe przekonania
(list, pamiętnik, reortaż, praca naukowa)
-
narrator fingujący
– podmiot tekstowy, który przez swoje cechy mniej lub bardziej oddziela się od autora;
wypowiada
quasi-sądy
, zdania pozorujące tylko sądy rzetelne, wytwarza fikcję literacką (powieść, nowela...)
Narrator asertujący występuje jako:
-
narrator asertujący relatywnie
– ze swojego stanowiska (narrator powieściowego pamiętnika czy dzinnika)
(rzadziej) narrator fingowany i fingujący zarazem (postać powieściowa pisząca powieść – Edward w
Fałszerzach
Gide’a)
-
narrator pseudoasertujący
– Stanisław Lem jako autor fingowanych recenzji w
Doskonałej próżni
III.
Ze
względy
na
pozycje
narratora
wobec
przedstawianej
rzeczywistości
narrator bezpośredni
narrator mediatyzujący
narracja immanentna
narracja transcendentna
należy do rzeczywistości jako uczestnik czy bezpośredmni świadek całości/części przedstawianych zdarzeń
(pamiętnik, dariusz, odminny fingowane) =
narracja immanentna
znajduje się poza jej obrębem (praca hostoryczna) =
narracja transcendentna
Narrator bezpośredni
opowiada ze swojego własnego stanowiska
Narrator mediatyzujący
utożsamia się z postacią lub postaciami, o których opowiada, czyniąc ich w ten sposób
pośredników narracyjnych (patrz niżej)
zjawisko mediatyzacji NARRATOR MEDIATYZUJĄCY
autonarracja – 1 osobowa
allonarracja – 3 osobowa
narrator asertujący
narrator fingujący
Orientacja: autotropiczna i allotropiczna
skierowana na samego siebie –
autotropiczna
= autonarracja (1.os.)
skierowana na inne postaci lub przedmioty –
allotropiczna
= allonarracja (3.os.)
Motywacja czyli źródło od którego pochodzi przekazywana treść np. Obserwacja, samoobserwacja,
retrospekcja, rekonstrujcja na podstawie innych żródeł, domysły, hipotezy, fantazjowanie
a. narrator asertujący
– ujawnia wprost lub bezpośrednio swoją motywację
b. narrator fingujący
– udaje tylko obserwację, retrospekcję itd., jego obserwacja posiada często cechę
niezawodnej hiperdomyślności; retrospekcja opiera się tu na „doskonałej pamięci”. U narrartorów fingujących
występują jeszcze
inne motywacje
: -
empatia
= bezpośrednia penetracja przebiegów cudzego życia -
nadwiedza
= wyposażenie narratora w taki zasób informacji, który przekracza granice wiedzy dostępnej w danym
momencie jakiejkolwiek postaci(np.antycypacja wydarzeń przyszłych) oraz w wiedzę o nieświadomych stanach
psychicznych postaci -
kreacja
= np. narrator
Kubusia fatalisty
ujawnia wprost swoje uprawnienia kreacyjne
Wobec rzeczywistości przedstawionej narrator może przejawiać różne
kompetencje
1. może ograniczyć się do asertowanej lub fingowanej konstancji działań, zdarzeń, procesów zewnętrzych =
„oko
kamery” / poza behawiorystyczna
2. może przytaczać wypowiedzi i myśli czy przedstawienia innych stanów psychocznych swych bohaterów
może dalej interpretować, wyjaśniać i uzasadniać, stawiać hipotezy i przewidywania, oceny i uogólnienia
Stosunek
narratora
do
przedstawianego i projektowanego
odbiorcy:
1.
uwydatnianie tego stosunku
– może się ujawnić wyższość lub niższość, dystans lub poufałość, akcentowanie
zgodności lub sprzeczności stanowisk, agresywność lub symapatia, ułatwnienie lub utrudnienie odbioru
2.
stonowanie
konstrukcja narratora uwzględniać musi stopień i sposoby tematyzowania samej komunikacji narracyjnej
wzminki narratora o sobie jako podmiocie czynności narracyjnych
wzmianki autoprezentacyjne – inne informacje o sobie
, np.dane personalne, biograficzne, cechy charakteru,
uczucia, poglądy
obfitość, wyrazistość i indywidualizacja tych danych –
stanowi o stopniu personalizacji narratora
wzmianki kontaktowe – nawiązujące kontakt z odbiorcą
Autorytatywność
narratora
Cechy charakterystyczne:
-
niezmienność tych cech na przestrzeni całego tekstu
(lliteratura naukowa, pamiętnikarska, reportażowa)
-
niezmienność narratora, zwłaszacza obranego przez niego punktu widzenia – naczelny postulat sztuki
powieściowej
(szczególnie XX wiek)
- w powieściach z XIX wieku – narrator się zmienia
(np.
Lalka
)
Monolog Molly z
Ulissesa
J. Joyce’a:
narracja niby myślana
fingowana (względnie asertowana)
immanentna czyli jest uczestnikiem przedstawianych zdarzeń
auto- i allotropiczna
obserwacyjna i wspomnieniowa
bezpośrednia, spersonalizowana
[ Pobierz całość w formacie PDF ]