[ Pobierz całość w formacie PDF ]
H. Markiewicz: Rodzaje i gatunki literackie
- podział na epikę, lirykę i dramat – ze starożytności. Trudności sprawiała liryka. Zasada podziału poezji – ze względu na charakter podmiotu mówiącego:
- w XVIII wieku – Włochy, Niemcy – liryka jako forma, która wyraża entuzjastyczne podniecenie (Goethe).
2 tendencje w literaturze naukowej:
- diagnostyczna – definiuje rodzaje literackie, wskazując cechy obiektywne i łatwo dostrzegalne, analityczna, sprawozdawcza, tworzy pojęcia klasowe;
- esencjalna – stara się wykryć cechy istotne dla danego rodzaju, prowadzi do pojęć typologicznych.
Do definicji diagonostycznych można zaliczyć definicje antyczne.
- teraz – Kleiner: w liryce podmiot mówiący jest zindywidualizowany, a epice – nieokreślony, znika poza przedstawionym światem; w dramacie – występują zobiektywizowane, samoistne podmioty mówiące, przynależne do rzeczywistości literackiej;
- liryka wg Juliusa Petersena to monologiczna prezentacja stanu, epika – monologiczna relacja o czynności, dramat – dialogiczna prezentacja czynności;
- według Schlegela – subiektywność to liryka, obiektywność – epika, połączenie ich – dramat;
- Emil Ermatinger – liryk – osobowość możliwa, bierna, pełna zahamowań; epik – osobowość rozważna, spokojna, nastawiona materialistycznie; dramaturg – osobowość aktywna;
- Staiger – liryka – sfera emocjonalna, epika – sfera percepcji obrazowej, dramat – sfera logiczna istoty ludzkiej;
- Goethe i Schiller – działanie wewnętrzne – domena dramatu, zewnętrzne – epiki;
- Jean Paul – (odrębność czasu właściwa różnym rodzajom) liryka - teraźniejszość, epika – przeszłość; dramat – przyszłość ze względu na kierunek napięcia uwagi bohaterów i widzów;
- poezja dydaktyczna (pouczenia moralne, poezja filozoficzna, opisowa, satyra, bajka) – albo jako czwarty rodzaj literacki, albo włączana do epiki, albo usuwana poza granice poezji;
- współcześnie niektórzy zrywają z trójrodzajowością literatury pięknej. Kleiner – liryka to poezja subiektywnego ujęcia tematu, epika – poezja zobiektywizowanego tematu, dramat to poezja subiektywnego słowa zobiektywizowanych podmiotów mówiących;
- Frye:
Autor
Postacie
Audytorium
Epika (wygłaszana)
+
-
+
Fiction (napisana)
-
-
+
Dramat (odgrywany)
-
+
+
Liryka (śpiewana)
+
-
-
Odróżnia też Frye w literaturze 2 tryby – fikcjonalny (plan I – postacie fikcyjne) i tematyczny (plan I – autorzy i odbiorcy);
- poezja – dziś – gatunki liryczne;
- literatura piękna – pojęcie nieostre, łączy się z występowaniem przynajmniej 1 z cech: 1) fikcjonalna modyfikacja wypowiedzi, 2) obrazowość bezpośrednia (tekst wywołuje przedstawienia wyobrażeniowe), 3) obecność funkcji autotelicznej. Wtedy: utwór epicki to tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej. Dramat – tekst wielopodmiotowy, w którym występuje funkcja przedstawiająca i wolicjonalna i czasem funkcja emotywna i wyróżniająca. Liryka – tekst monologiczny o funkcji przedstawiającej (często autoprezentacyjnej) lub wolicjonalnej, przy dużym nasileniu funkcji emotywnej i autotelicznej;
- dłuższe utwory wierszowane – do epiki;
- w epoce przedromantycznej utwory to urzeczywistnienie norm gatunkowych;
- romantyzm – zaburzenie hierarchii gatunków, pojawiają się też nowe nazwy gatunków i odmian gatunkowych;
- s. 167 – 168 –jeśli w okresie przedromantycznym gatunkową przynależność utworu literackiego była założeniem twórczym autora, była uregulowana przez normy, była określona przez jego tytuł czy podtytuł, to później stała się nieprzewidywalną z góry wypadkową tradycji gatunkowych i swobodnie przekształcającego je zamiaru twórczego;
- nie wiadomo, czy genologia ma charakter teoretyczno- czy historycznoliteracki;
- pojęcia gatunkowe z tradycji klasycznych są teraz niewspółrzędne pod względem logicznym (rezultat rozwoju historycznoliterackiego);
- nie można zbudować systematyki pojęć wewnątrzrodzajowych, więc teoretycy tworzą pojęcia odmian wewnątrzrodzajowych / gatunków teoretycznych;
- liryka – kiedyś podział na lirykę bezpośrednią (wypowiadającą wprost przeżycia podmiotu) i pośrednią (posługującą się opisem / narracją). Lub podział oparty o charakter podmiotu lirycznego: liryka indywidualna i zbiorowa, liryka „ja autorskiego”, liryka maski, liryka roli (W. Scherer).
Współczesny podział:
1) liryka bezpośrednia (autoprezentacyjna):
2) liryka apelu – o funkcji postulatywnej wobec adresata;
3) liryka przedstawiająca:
Epika – powszechne rozróżnienie wielkich i małych form epickich. Współczesna teoria literatury – podział w oparciu o dominantę kompozycyjną.
Typologia narratora ze względu na jego stosunek do rzeczywistości przedstawionej:
1) narrator autorski – nie jest w rzeczywistości przedstawionej, niekonkretyzowany jako postać fikcyjna – a) wszechwiedzący, b) z wiedzą pozornie ograniczoną, c) obserwator interpretujący i oceniający, d) obserwator neutralny, rejestrujący, e) z perspektywą wielopostaciową (narracja w trzeciej osobie, punkt obserwacyjny przesuwa się przez świadomość kilku postaci), f) z perspektywą jednopostaciową;
2) narrator jako fikcyjny podmiot autorski (nie należy do rzeczywistości przedstawionej w utworze literackim), ma cechy zaprzeczające jego tożsamości z twórcą dzieła (a, b, c jak wyżej);
3) narrator jako postać fikcyjna (należy do rzeczywistości przedstawionej w utworze literackim) – a) rejestrujący aktualne przeżycia i doznania, b) wiodący narrację retrospektywną;
4) narrator należący pozornie do świata przedstawionego, posiadający wszechwiedzę narratora autorskiego.
Dramat – tradycyjnie – komedia, tragedia, farsa, tragikomedia, dramat właściwy (podział oparty na dominującej jakości emotywnej), podział oparty o przeznaczenie realizacyjne – dzieło teatralne, operowe, filmowe, dramat książkowy.
Inne podziały dramatu – ze względu na zwartość (forma zamknięta i otwarta), dominantę, charakter dziania się (dramat o akcji jednolitej, epizodyczny, panorama wydarzeń równoczesnych, statyczny).
3
[ Pobierz całość w formacie PDF ]