[ Pobierz całość w formacie PDF ]
H. Markiewicz, Teoria i metoda w badaniach literackich
Wieloznaczność terminów dotyczących teoretycznej części nauki o literaturze. Arystoteles: poetyka, retoryka (łączenie w sobie zadań normatywnych i opisowych). Dodatkową komplikacją termin „stylistyka” (koniec XVIII w.). Wilhelm Wackernagel próbował rozgraniczyć te trzy dziedziny:
poetyka – nauka o istocie i gatunkach poezji,
retoryka – nauka o gat. prozy,
stylistyka – nauka o ukształtowaniu językowym poezji i prozy.
Poetyka
W XIX wieku poszerzenie zakresu badań do całej lit. pięknej. Kazimierz Wóycicki: poetyka psychologiczna i obiektywna (1904). Poza tym Aleksander Wiesiołowski i jego poetyka historyczna -> badanie historycznego rozwoju języka i stylu poetyckiego oraz rodzajów i motywów lit. Inne: poetyka opisowa (badanie cech, budowy i morfologii dzieła lit.), poetyka teoretyczna [ogólna] (opis porównawczy
i klasyfikacja chwytów poetyckich), poetyka czysta (Z. Łempicki; rozpatrywanie apriorycznych, idealnych kategorii przedstawienia). Poetyka szczegółowa: analiza budowy konkretnego dzieła lit. lub zgrupowań utworów w ich aspektach artystycznych.
Teoria literatury
Termin upowszechnił się dzięki Borysowi Tomaszewskiemu i jego książce o tym tytule. Rene Wellek popularyzatorem tego terminu. Wg niego teoria literatury to nauka o pojęciach, kategoriach i kryteriach podstawowych dla zjawisk literackich. Historia literatury zaś to nauka o konkretnym dziele literackim.
Relacje między poetyką teoretyczną a teorią literatury:
– wybór wyłącznie jednego z tych terminów
– traktowanie tych pojęć zamiennie
– uznanie teorii lit. jako pojęcia nadrzędnego wobec poetyki (t. lit. obejmuje teorię dzieła literackiego i ogólne twierdzenia dot. funkcji i wartości literatury; Janusz Sławiński)
– uznanie ww pojęć za odrębne ale obustronnie sprzężone ze sobą dyscypliny (Stanisław Balbus; poza tym: wydzielenie z poetyki retoryki systematycznej)
Ostateczna koncepcja Markiewicza: teoria literatury terminem szerszym od poetyki (poetyka bada samo dzieło literackie i jego odmiany).
Teoria musi być:
a)systematyczna
b)wysoce ogólna
c)warunkowa (musi orzekać o zależnościach, związkach)
Teoretyczny status teorii literatury (zwłaszcza poetyki) można uzasadnić tym, iż nie jest ona nauką nomologiczną – formułującą prawa – lecz nauką typologiczną: systematyzuje całokształt zjawisk literackich.
Teoretyczność teorii literatury obniżana przez:
1) występowanie pojęć wieloznacznych
2) naruszanie przez poetykę granic ogólności
3) niektóre ważne problemowo części t. lit. (np. teoria procesu historycznoliterackiego) są słabo rozwinięte, naszkicowane.
Teoretyczność przypisywana jest także METODOLOGII BADAŃ LIT.
Metodologia badań literackich
Pierwsze użycie terminu: August Boeckh 1887.
O metodzie i metodyce badania literatury pisze się od schyłku XIX wieku. Gabriel Korbut (Wstęp do literatury polskiej, 1924) jako pierwszy w Polsce uznał, że nauka literatury obejmuje:
– teorię lit. (czyli stylistykę i poetykę)
– historię literatury
– metodykę badań literatury.
Ingarden, Wellek, Warren nie uwzględniali metodyki badań w swych systematykach dot. wiedzy
o literaturze.
Metoda, metodyka, metodologia:
a) metoda: zbiór stosowanych systematycznie reguł postępowania badawczego
b) metodyka: sformułowana metoda, tzn. prezentacja reguł postępowania badawczego
c) metodologia: analiza, interpretacja i wartościowanie metody bądź metodyki.
Miejsce metodyki i metodologii w obrębie literaturoznawstwa jest wątpliwe – są one częścią metanauki literaturoznawstwa.
Obiekcje dotyczące metodologii: m. in. E.D. Hirsch: „każda interpretacja zaczyna się i kończy jako rozwiązanie zagadki, a nikt dotąd nie obmyślił metody inteligentnego rozwiązywania zagadek”. Metodologia jest zależna od tego, co zostało wyznaczone jako obszar literatury, od tego, co uznaje się za zadania literaturoznawstwa itd. Potrzebny jest więc termin szerszy niż „metodologia” (różne propozycje, m. in. wstęp do nauki literatury, filozofia literaturoznawstwa, teoria badań literackich, teoria krytyki literackiej itd.)
Metodyka i metodologia literaturoznawstwa to nauki, które czekają na swoje „lepsze dni”. W dobie przekraczania granic między różnymi dziedzinami literaturoznawstwa trudno jednoznacznie uznać, że jakieś myśli, tezy czy postulaty są metodami w ścisłym tego słowa znaczeniu. Bardzo często pod pojęciem „metody” proponuje się przeświadczenia, programy, rozstrzygnięcia światopoglądowe itd. Markiewicz mimo to wierzy, że rozwój metodyki badań literackich to program nie na dziś, ale „na dzień jutrzejszy”.
1
[ Pobierz całość w formacie PDF ]