[ Pobierz całość w formacie PDF ]
H. Markiewicz: Ideologia a dzieło literackie
Ideologia:
- w XVIII / XIX wieku – termin Destutta de Tracy – nauka o ideach jako treściach świadomości;
- u Marksa i Engelsa – świadomość opaczna, fałszywa – iluzje, świadome mistyfikacje, wytwarzane przez intelektualnych reprezentantów klas panujących. Ich treści mają charakter idealistyczny i metafizyczny, ignorują swe uwarunkowania materialne;
- u Lenina – założenie istnienia prawdziwych i naukowych ideologii;
- u Plechanowa – ideologia to wszystkie dziedziny znakowo utrwalonej kultury duchowej;
- teraz – uporządkowany zbiór takich idei (twierdzeń ogólnych opisujących, interpretujących i oceniających rzeczywistość), które są zgodne z uświadomionymi albo nieuświadomionymi potrzebami i interesami określonej grupy społecznej i sprowadzalne do jej usytuowania klasowego;
- ma charakter skonceptualizowany i systemowy, wytwarzana przez ideologów;
- poglądy składające się na określoną ideologię to ideologemy – mogą być polifunkcyjne (występują w innych ideologiach), nacechowanie ideologiczne zyskują w całości systemu;
- przeważnie jest rozpuszczona w tekstach filozoficznych, naukowych, prawnych;
- literatura może rozwijać ideologemy ze świadomości społecznej, wtedy pełni funkcję ilustracyjną wobec filozofii, teorii społecznej itp.; ideologemy mogą jednak powstać samoistnie lub we współdziałaniu z filozofią, nauką itp.;
- s. 203 w literaturze nie tylko przejawia się ideologia, ale jest ona w znacznej części znakowo utrwaloną ekspresją mentalności społecznej;
Ideologia w dziele literackim:
- deklaracja ideologiczna autora wmontowana w utwór obszerniejszy;
- transpozycje na styl (m.in. pełna – w liryce bezpośredniej);
- w epice i dramatach – dana pośrednio, potencjalnie, jako kierowanie czytelników do pewnych sensów mających odniesienia do świata pozaliterackiego;
- przesłanie ideologiczne mieści się też w sposobie prezentacji rzeczywistości, ale ta droga interpretacyjna jest niepewna, bo 1) polifunkcyjne są formy podawcze;
2) gnoseologizm w ujmowaniu literatury – jednostronne rozpatrywanie jej w aspekcie poznawczym.
Przyczyny trudności w rekonstrukcji wymowy ideologicznej dzieła:
- utwór może nie sygnalizować, że nie jest wyrazem postawy autora;
- utwór jako pole konfrontacji równouprawnionych, równoważących się a przeciwstawnych postaw;
- metaforyczny i eliptyczny tryb wypowiedzi (albo utwór chce być wieloznaczny, albo jest niejasny i wieloznaczny w sposób niezamierzony);
- uogólnienie ideologiczne jest zależne od kategoryzacji;
- utwór literacki jest tylko fragmentem ideologicznym – ta fragmentaryczność sprzyja niedookreśleniu ideologicznemu dzieła.
Ideologia a wartość całościowa dzieła literackiego:
- wartości ideologiczne to części wartości poznawczo-oceniających i postulatywnych;
- słuszność ideologiczna składająca się ze starych prawd jest w dziele sztuki martwa.
Percepcja ideologiczna:
- czytelnicy z wykształceniem podstawowym i zawodowym – odnoszą się głównie do dosłownej warstwy fabularnej;
- czytelnicy z wykształceniem wyższym – nazbyt ideologizujący.
... [ Pobierz całość w formacie PDF ]